Боччан

Оюутан ахуйд нэг өдөр хичээлийн завсарлагаанаар бид онигоо ярих болов оо. Вьетнам охин учир нь олдохгүй юм ярьж ярьж өөрөө дараа нь баахан инээхэд бид инээх үү байх уу гэсэн шиг бие биерүүгээ харлаа. Вьетнам онигоо тийм ч сонин байсангүй. Орос охиныг шивэртэй оймсны тухай ярихад би учиргүй чанга инээж түүнд хань болов. Бусад нь бас л ойлгосонгүй. Тэгээд Солонгосын ярих ээлж болоход тэр шууд л “Та нар ойлгохгүй байхаа” гэж хэлээд ярихаас татгалзав. Ингэж ээлж ээлжээрээ онигоо ч биш юу ч биш ярьсаар ойлголцох гэж, инээлцэх гэж ядсаар Японы ээлж ирлээ. Япон залуу мөрөө хавчин сууснаа “Халуун рашаанд болсон явдал” гэх нэг явдал ярихад тал нь инээж тал нь гайхсан юм. Тэгсэн нутгийн аялгаар ярьсан хэсэг нь хамгийн инээдтэй гэж хэлээд өөрөө баахан инээв. Харин багш маань л бүх онигооны дараа чин сэтгэлээсээ инээж байсан юм. Ойлгосондоо ч тэр биш байх, бидэнд л урам хайрлах гэж тэгсэн байх.

Сая би энэ номыг уншаад дуусахад тэр залуу л санаанд орлоо. Миний хошин шогийн мэдрэмж ийм муу юм болов уу гэж бодоод уншсан хүмүүсээс нь асууя гэж бодлоо, надтай сэтгэгдлээ харамгүй хуваалцаарай. Аан бас, эх хэлээр нь уншсан бол илүү сонирхолтой байх байсан болов уу гэж санагдсанаа нуух юун. Орчуулга нь муу гэх гэсэндээ биш Япон орчинг, Япон хэлийг, нутгийн хүмүүсийг мэдэх хүнд л маш сонирхолтой юм байна гэж бодлоо.

Сахилгагүйгээрээ зартай Боччан сургуулиа төгсөж хөдөөгийн нэгэн сургуульд математикийн багшаар очжээ. Шинэ орчин, шинэ хамт олон, дэггүй хүүхдүүд гээд хөдөөний бүхэн түүнд таалагдсангүй. Угаасаа ч түүнд таалагдах хүн бараг Киёгоос өөр үгүй биз. Киё бол хар багаас халамжилж өсгөсөн асрагч эмээ буюу түүний ганц шүтэн бишрэгч. Сарын 40 иенийн цалингийн төлөө олон шударга бус явдлыг тэсэж давах шаардлага гарна. Боччан өөрөө тийм өөгүй хүн үү гэвэл бас үгүй юм аа. Дураараа, шооч, гөжүүд, бас хүний гараар могой бариулчихна.

Яагаад ч юм Сэлинжерийн “Хөх тариан талбайн ирмэгт” зохиолын гол дүрийн хүү, Боччан хоёр их л төстэй юм шиг санагдлаа. Шударга бус явдлыг үнэн голоосоо үзэн ядаж, тийм хүмүүсийг харахаар, бодохоор л нүд нь хорсож уур нь хүрнэ. Хэтэрхий шударга зангаасаа болж хааяа түргэдэж буруутах хэдий ч  хэзээ ч үүнтэй эвлэрч чадахгүй. Өөрчилж чадахгүй, тэмцэж чадахгүй, хүч хүрэхгүйгээ мэдээд орхиж явахаас өөр аргагүйд хүрнэ. Эсэргүүцээд ч өөрчилж болдоггүй зүйл, уурлаад ч зогсоож барахгүй тэнэглэл гэж байх, харин түүнийг орхиж явах нь л хамгийн зөв арга ч байж магад.

Улсынхаа мөнгөн тэмдэгт дээр дүрээ үлдээсэн зохиолч Нацүмэ Соосэкигээс өөр байдаггүй байх. Өөр бусад зохиолыг нь эх хэлээр нь унших хүсэл ихэд төрсөн бөгөөд надад түр уншуулаад буцаагаад авах сайн санаатай уншигч байвал холбогдоорой.

Мо Янь "Эргэлт"

Хэдхэн хоногийн өмнө нэгэн рестораны тайзан дээр “1983 оны төгсөгчдийн шинэ жил” гэсэн байхыг хараад урьд орой энд арван жилийн ангийн “хүүхдүүд” бут авч дээ гэсэн бодол төрж билээ. Хэзээд хэдэн биенээ хүүхэд насны тэр л байгаагаар нь ойлгож, ичиж зоволгүйгээр уйлж дуулж, инээж, тунирхаж чаддаг тэр хүмүүсийг “ангийн хүүхдүүд” гэнэ. Урьд орой энд яг тийм “охид, хөвгүүд” цуглаж, хэн хэн яадаг байснаа ярьж, хөхрөлдөж, чин сэтгэлээсээ инээж баярласан байх даа гэж бодохуйд өмнө минь өөдөөс ширтэх таван цулын шөл хүртэл сайхан харагдаад явчихсан шүү.

Эрхэм зохиолч Мо Янь “Эргэлт” (變) хэмээх зохиолдоо өнөө 1983 оны 10А ангийн охид хөвгүүдийг өгүүлэх мэт. Зохион бичиг нь багшид нь таалагдаагүйгээс болж ангиасаа өнхөрч гарсан чигээрээ сургуулиа орхиж одсон ч хэлсэн үг, хийсэн үйлдэлдээ үнэнч Хэ Жиү, цуутай хүүхэн хуримгүй гэдгийг батлах гэсэн аятай амьдралын замыг туулах ангийн хөөрхөн охин Лү Вэньли, мэлхий хочит ууртай багш Лю, за тэгээд зохиолын гол дүрүүдийн нэг ГАЗ 51 машин. Хүүрнэл хэлбэрийн энэ зохиол надад их таалагдлаа. Хүний амьдрал хэрхэн өөрчлөгдөж болдгийг, нам засгийн бодлогын завсар орхигдсон тариачин ангийн хүүхдүүдийн амьдрал цаг үе солигдоход хэрхэн өөрчлөгдснийг уншлаа. 1983 оны 10А ангийн төгсөгчид дунд мөнгийг хүссэн хэмжээгээрээ олж чаддаг том биетэй, чанга дуутай хүү, аль болох хүнд муу хэлүүлэхгүй юмсан гэж байдгаараа хичээх охин, сайн зүйл хийхэд нь хэн ч магтдаггүй хэр нь хаа нэг газар хэн нэг нь бүдэрч унахад буруутгагддаг найгүй сахилгагүй бас нэг хүү, ааш муутай багш, аргадаж харьцдаг зөөлөн нь дэндсэн багш гээд энэ зохиолын бараг бүх дүр бий дээ, асуугаад үзвэл. Ангийн анд Хэ Жиүгийн адил сургуулиасаа хөөгдсөн тэр нэр алдарт хүрсэн зохиолч болтлоо цэргийн албанд үнэнч зүтгэж явсан үеийн хөгтэй, гунигтай, сургамжтай дурсамжаа бас энэ номдоо бичиж үлдээжээ. 

Нобелийн шагналт зохиолч Мо Янь Шандун нутгийн Гаоми тосгонд өнгөрсөн өөрийн амьдралын 1969 оноос хойших үйл явдлыг  хүүрнэн өгүүлсэн энэ зохиол 10А ангийнхныгаа санасан “хүүхдүүд”-ээс эхлээд олон уншигчдад таалагдах буй заа.

(1979 онд анх удаа Бээжин хотод ирж үзсэн нь)

Тагнуулч

Энэ зохиол дахиад жаахан урт байсан ч болоосой гэж сүүлийн хуудсыг хаахдаа бодож суулаа.

Дэлхийн 1-р дайны үед эротик бүжигчин байсан Маргарета Гертруда Целле буюу Мата Хари гэж хэн бэ?

Сохор ч зоосгүй Парис хотноо ирсэн ч хэдхэн сарын дараа хотын хамгийн алдартай хүүхэн болж чаджээ. Дорнын эмэгтэйн дүрд хувиран уян налархай бүжиг, нүцгэн биеэрээ баян эрчүүдийг өөртөө татсан нь түүний нууц бололтой. Өөрийгөө Ява арлаас гаралтай Ази бүсгүй гэхэд цагаан арьст эрчүүд улам их сонирхон нэг хөнжилд орохын тулд хүссэн бүхнийг нь өгдөг байж. Гэвч түүний тухай энэ бүгд худал байгаад зогсохгүй ямар амьдралаас зугатаж ирснийг хэн ч мэдэхгүй.

Голландад төрж өссөн Маргарета Целле хар залуудаа нөхөрт гарч колонийн армийн ахмад Рудольф Маклеодтай гэрлэн Индонезад очжээ. Хүсэн хүлээсэн амьдралаас нь тэнд юу ч байсангүй. Хүчирхийлэл, доромжлол, ганцаардал л хүлээж байж. Хүүхдийг нь төрүүлээд өгсөн ч нөхөр нь түүнийг доромжилсоор, нутгийн бүсгүйчүүдтэй жаргасаар. Гэтэл өөр нэг ахмадын гэргий нэгэн үдэшлэг дээр амиа хорлосон явдал Маргарет Гертруда Целлед маш хүнд тусч бүхнийг орхиод нутаг буцах шийдвэрийг гаргахад хүргэжээ.

Нутаг буцаад яах билээ? Яаж амь зуух билээ гэж бодов. Элдэв зүйл оролдож явсаар нэгэн мэргэн санаа олсон нь Индонеза нутгийн хүүхнүүд эр нөхрийнх нь сэтгэлийг татаад байдаг тэр сонин бүжгийг бүжиж олны анхаарлын төвд орох байлаа. Эхний тоглолтоосоо эхлээд л шар хэвлэлүүдээр зориуд бичүүлж, сайнтай муутай шуугиулаад ирэхэд хэдхэн сарын дараа түүний нэрийг мэдэхгүй эр хүн гэж бараг үгүй болжээ. Энэ бол түүний нэг төрх, бүжигчин Мата Хари.

Харин бас нэг төрх нь Германы тагнуулч Н21. Мата Хари тагнуулч байсан уу үгүй юу? Тэр үнэхээр хоёр орны хооронд (Герман Франц) давхар тагнуул хийж, мэдээлэл худалддаг байсан уу үгүй юу гэдэг асуултад зохиоч маань ҮГҮЙ гэж хариулжээ. Тэр огт буруугүй. Түүний хийсэн хамгийн буруу үйлдэл бол биеэ даасан, эрх чөлөөт, баян тансагт дуртай, ердөө л өөрийнхөө ертөнцөд өөрөө жаргаж явсан тэр явдал юм. 1916 онд Францын тагнуулын албаны дарга, ахмад Ладу (Ladoux) Мата Хариг өөртөө элсүүлэв. Учир нь Мата Харигийн өмнө хэн ч биш болдог тэр олон эрчүүдийн дунд Германы цэргийн томчууд, цагдаагийнхан, Францын сайд нар хүртэл байж. Гэвч Ладугийн санаснаар болсонгүй, өөрөөр хэлбэл Н21 санаанд нь хүртэл ажилласангүй.

Н21-ийг буруутгах эд мөрийн баримт үнэндээ олдсонгүй, Герман Францын туршуулууд 24 цаг түүнийг дагаж мөрдөөд ч юу ч олж мэдсэнгүй. Францын арми маш их хэмжээний хохирол амсахад ахмад Ладу Н21-ийг буруутгахаас өөр аргагүй байдалд хүрчээ.

Ажлынхаа хөлсийг авах гэж Парист ирсэн Мата Хариг буудлынх нь өрөөнөөс баривчлан хориод сарын дараа цаазаар авав. Үхэн үхтлээ өөрийгөө гэм буруугүй гэж үзсээр ирсэн Мата Харид өмгөөлөгчдөө бас охиндоо захидал бичих боломж олдсон нь зохиолын эхэнд бий. Олны анхаарлын төвд байж, шүтэн бишрэгчид хүрээлж, атаархлаар дүүрэн харц түүнийг дагахуйд эрх чөлөөт биеэ даасан амьдрал нь бусдад сэжиг төрүүлэн, алдаа гаргасан эр хүн өөрийгөө буруугүй гэж нотлохын тулд өмгөөлж хамгаалах хүнгүй гэмгүй нэгэн эмэгтэйд ял үүрүүлэн цаазаар авхуулсан тухай Пауло Коело бичжээ.

Түүний толгойг Парисын Анатомын Музейд хадгалж байсан боловч 2000 онд алга болсон гэнэ. 

Зохиолын төгсгөлд Коело Мата Харигийн тухай байдаг цөөхөн баримтыг судалж бичсэн тухайгаа, бас зарим нэг үйл явдлыг уран сайхны аргаар баяжуулсан тухайгаа цохон тэмдэглэсэн байна.

Өөрийгөө хайрлая

Өнөөдөр их аятайхан ном олоод уншчихлаа. 

Өвчин хайрлаад байх зүйл мөн үү? Үгүй гэх байх. Гэхдээ биеийг зовоогч, сэтгэлийг шаналгагч тэр муухай зүйл хүн бид өөрөө өөртөө хандах хандлагаас шалтгаалдаг гэж энэ номонд өгүүлжээ.

Олон номын ард гарч, олон хүнтэй харьцдаг нэг найз маань надад энэ номыг санал болгохдоо ихээ чухал мэдээ сонссон мэт их л аминчлан хэдэн зүйлийг захисан юм.

Өвчин тусахгүйн тулд ингэх тэгэх ёстой гээд түмэн аргыг бид сонссон. Аан тэгээд өнөө гайхал нян бактерийг биедээ халдаахгүйн тулд идэх хоол, өмсөх хувцас, амьдрах орчноо ингэх тэгэх ёстой гээд л эхэлнэ шүү дээ. Гэтэл хүмүүс бид сэтгэлээ хэр ариун байлгадаг бол? Өвчин зовлон тусахгүйн тулд сэтгэл санаагаа хэрхэн цэгцтэй байлгах ёстой бол? Ердөө л энэ тухай ном.

Эмэгтэйчүүдийн өвчинд шаналж яваа хэн нэгэн эр хүнд ихээ гомдсон байдаг бөгөөд сэтгэлийн гүнд гомдол цөхрөл багтаж ядан шаналж явдаг гэх. За тэгээд харшил, элдэв шарх, тэр бүү хэл тохиолдлын гэх гэмтэл бэртлийн шалтгааныг хүртэл тайлбарласан.

Алив хүний амьдралыг үзэх үзлийг сонирхож, юунд зовж, юунд баярлаж, юунд хорсож явааг нь сонсоод ямар өвчнөөр шаналж байгааг олон жилийн туршлага, судалгааны дүнгээр энэ номын зохиогч бичсэн гэнэ. Ойр тойронд байгаа хүмүүсийн ямар зовиур хэлдгийг сонсоод өвчиндөө шаналахаас гадна үүнийг үүсгэгч сэтгэлийн тэр зовиурыг нь сонсож, дотроос нь эмчлэх арга үнэхээр чухал юм байна даа гэж бодсоноо нуугаад яахав. Бид ханиад хүрчихгүйн тулд, нян бактер халдчихгүйн тулд, бэртчихгүйн тулд сэрэмжлэхээс илүү сэтгэл санаагаа эмчилж, алив зүйлд өөдрөгөөр хандах хэрэгтэй юм байна гэдгийг ойлгосон доо.

Найзаасаа түр авч уншсан болохоор энэ номыг гадуур зарж байгаа газар байвал хэлж туслаарай. Номын сандаа аваад үе үе харж баймаар юм байна билээ. 

Хашир хүн гэж....

Мөнгө үржүүлдэг хүн гэж намайг харах хүн олон. Өдөр тутам мөнгөтэй харьцдагаараа л ялгаатай болохоос би бусад хүний л адил хөдөлмөрлөж ирлээ. Гучин хэдэн жил халтар мөнгөтэй ханилж явахдаа юу эсийг үзэхэв. Хууртагдаж, луйварчингаараа дуудуулж, дээрэмдүүлж, дарамтлуулж ч үзлээ.

Анх энэ ажлыг эхлээд удаагүй үед нэг эр алтан гинжээ данжлах гэж орж ирлээ. Яалт үгүй цэвэр алт, сорьц тэмдэг нь илт. Хэрэгцээтэй мөнгийг нь өгөөд гарын үсэг зуруултал мань эр гинжээ дахиад нэг хармаар байна, хайртай хүний минь бэлэг гэх нь тэр. Би ч юм саналгүй гаргаж өглөө. Өнөө эр их л харамсаж байгаа янзтай, үнсэж үнгэх нь холгүй хэдэн хором болоод буцаагаад өглөө. Хэд хоногийн дараа өнөө эр ороод ирлээ шүү. Алтан гинжээ буцааж авахаар болж, мөнгийг минь тоо ёсоор хүүтэй нь бодоод өгч байна. Алтан гинжийг нь үнэт эдлэл хадгалсан арьсан уутнаасаа гаргаж өгтөл өнөө эрийн нүүр нь барайж, царайд нь хилэн тодроод ирлээ. “Минийх биш байна” гэж хашгирлаа шүү. Сорьц, жин зэргээс үзвэл яалт үгүй өнөө эрийнх мөн. Би ч бас тэр өдрийг сайн санаж байсан учир өнөө арьсан уутныхаа бараг аль буланд хадгалж байснаа хүртэл хэлээд авлаа. “Адгийн хар луйварчин” гээд л цамнаж гарлаа шүү. Надад нотлох баримт ч байсангүй, өнөө эрд ч нотлох баримт байсангүй, хоёр талд нохой шиг хэмлэлдэж байгаад саллаа.

Хэд хоногийн дараа нэг эр орж ирээд бас алтан гинж данжлахаар болов. Гэтэл үйлдэл нь яг л өнөө зөрүүд эрийнхтэй ижил болоод явчхав. Сэжиг төрөөд болж өгсөнгүй, хэлсэн ёсоор нь гинжтэй салах ёс хийх боломжийг залуу эрд олгоод сэм ажиглавал, өө хөөрхий өнөөх чинь өмднийхөө халааснаас өөр нэг гинж гаргаад тавих нь тэр. Арга нь адил залилагчдаас болж мөнгөө алдах шахсан би гэж хүн түүнээс хойш хашир үздэг боллоо.

Бас нэг өдөр тавь гаран насны хүн орж ирээд алтан бөгжөө данжиллаа. Хаширсан хүн би өнөө арьсан уутандаа хамхи дараад л авлаа. 3 сар өнгөрлөө. Байдаггүй шүү. Хойноос нь утас цохиж асууж байж нэг юм ирлээ. Данжлахаар тавьсан бөгжөө буцааж аваад тэр эр ханцуйндаа нэг үрснээ шууд зүүчхэв. Тэгснээ учиргүй муухай орилж “Муу луйварчин чи! Бөгжийг минь сольчихсон байна шүү дээ” гэх нь тэр. Үгүй би одоо тэр эрийн бөгжийг юугаараа солихов дээ, тийм зүйл байхгүй л гэлээ. Гэхдээ бас хүний бөгжтэй солиод өгчихсөн юм болов уу гэж тэрүүхэндээ бодогдсон ч яалт үгүй сорьц, жин, өнгө зүс нь таараад байдаг. Улаан хэрүүл болж, цагдаа сэргийлэхдээ туллаа. Тэр хавиар нэг орь дуу тавьж “Мөнгө хүүлэгч, луйварчин” энэ тэр гэж үгүй мөн хэлэх хэлэхгүй үгээр намайг булж, нүүр хийх газаргүй болгож байтал эхнэр нь гэх хүн ороод ирлээ. Бөгжөө тавьчихлаа гэж уурласан эхнэр хэдэн сар үглэж байж нөхөртөө мөнгө өгөөд явуулсан нь энэ байж. Тэгээд удаад алга болчихоор нь мөрийтэй тоглож яваа гэж санаад явсан газраар нь хайж ирсэн бололтой. Нөхөр ч өөрийгөө зөвтгөж намайг муу хүн гэж батлах гэсэн шиг болсон явдлыг ярихдаа өнөө муухай үгээ урсгасаар. Тэгтэл эхнэр нь нөхрөө духанд нь алгадаад “Эргүү минь, 4 сар гэртээ идэж хэвтээд хичнээн килограм таргалснаа мартаа юу? Одоо наад бөгж чинь наад хуруунд чинь яаж ордог юм” гэдэг байгаа. Ааштай эхнэрийн үг санааг минь амрааж, ар нуруугаар урсаж асан хүйтэн хөлс арилах шиг боллоо.

Түүнээс хойш би хүний үнэт юмыг авахдаа нэг бүрчлэн нэр устай дугтай саванд хийдэг болсон юм даа.

Ёстой л хашир хүн гэж хаширсан хүнийг л хэлэх байх.